Öz
In the present study, the food safety of the bulk and packed spice red peppers offered for sale in Kahramanmaraş was investigated in terms of aflatoxin. Aflatoxin amounts in the red peppers were determined by HPLC. It was determined that the total aflatoxin and aflatoxin B1 contents of the bulk samples were 2.75±0.02-71.10±0.64 and 0.26±0.01-53.01±0.57 µg kg-1, respectively, and 0-42.01±0.36 and 0-36.01±0.27 µg kg-1 in the packed samples. Considering the legal limits, it was determined that 42% of the bulk type samples were within the maximum 10 µg kg-1 total aflatoxin limit and 70% were within the maximum 5 µg kg-1 aflatoxin B1 limit. On the other hand, 68% a nd 62% of packaged products are within this limit, respectively. Since at least one of the total aflatoxin or aflatoxin B1 contents of the samples exceeded the legal limit, it was determined that 60% of the bulk samples and 36% of the packed samples were off-limits. The present data for aflatoxin level distributions of all samples (bulk and packed) are grouped within certain ranges. It was found that bulk red pepper samples were in the group that exceeded the legal limit approximately 10 times in terms of total aflatoxin content. The data in the study is an index that incorrect applications are made during the harvest, production or sale stages of spicy red peppers. Another conclusion to be drawn from the study is that the form of packaging is also important.
Anahtar Kelimeler
Proje Numarası
2014/4-6 M
Kaynakça
- Ağaoğlu, S. (1999). Van ilinde açıkta satılan kırmızı pul biberlerde aflatoksin B1 varlığının araştırılması. Van Tıp Dergisi, 6(4), 28-30.
- Akbay, C., Boz, I., Tiryaki, G. Y., Candemir, S. & Arpacı, B. (2012). Kahramanmaraş ve Gaziantep illerinde kırmızıbiberin üretim yapısı ve kurutma yöntemleri. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, 15(2), 1-10.
- Anklam, E. & Stroka, J. (2002). The European perspective of mycotoxins and food safety.In Int. Workshop on Mycotoxin. July 22-26, 2002. FDA and JIFSAN, University of Maryland, USA.
- Anonim (2013). Türk Gıda Kodeksi, Baharat Tebliği (Tebliğ No:2013/12), 28614 sayılı Resmî Gazete, Ankara. Anonymous (2021). Minimizing risks posed by mycotoxins utilizing the HACCP concept. https://www.fao.org/3/x2100t/x2100t08.htm (Erişim Tarihi: 05.11.2021)
- Anonymous (2000). Aflatoxin B1 and total aflatoxins in peanut butter, pistachio paste, fig paste, and paprika powder. AOAC Official Method 999.07.
- Arslanğray, Y. (2015). Şanlıurfa'da geleneksel olarak üretilen pul biberlerde aflatoksin oluşum aşamalarının belirlenmesi. Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa, Türkiye.
- Atasoy, A. F., Hayoğlu, İ., Korkmaz, A., Kara, E. & Yıldırım, A. (2017). Geleneksel ev isot baharatının aflatoksin içeriğinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 21(1), 35-40.
- Awuchi, C. G., Ondari, E. N., Ogbonna, C. U., Upadhyay, A. K., Baran, K., Okpala, C. O. R. & Guiné, R.P. (2021). Mycotoxins affecting animals, foods, humans, and plants: types, occurrence, toxicities, action mechanisms, prevention, and detoxification strategies-a revisit. Foods, 10(6), 1279, doi:10.3390/foods10061279.
- Bennett, J.W & K.E. Papa. 1988. The aflatoxigenic Aspergillus. In: D.S. Ingram and P.A. Williams (eds.) Genetics of plant Pathogenic Fungi. Academic Press, London, UK. 264-280.
- Concon, J. M. (1988). Food toxicology. Part A: Principles and concepts; Part B: Contaminants and additives. Marcel Dekker Inc.
- Coşkun, A. L. & Ünsal, F. (2020). Ticari olarak satışı yapılan baharatlar ve kuru meyvelerin bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 9(3), 99-111.
- Çuhadar, S. (2008). “Maraş Biberi” tescillendi. Cumhuriyet Tarım Gıda Hayvancılık, 4(45), 18.
- Daşbaşı, T. (2022). Analysis of aflatoxin types in red pepper flakes samples by HPLC. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 41, 126-131.
- Demir, P., Erkan, S., Öksüztepe, G. & İncili, G. K. (2019). Elazığ’da açıkta satılan baharatların mikrobiyolojik kalitesi. Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 16(3), 204-212, doi: 10.32707/ercivet.648568.
- Dokuzlu, C. (2001). Kırmızı toz biberlerde aflatoksin. J. Fac. Vet. Med, 20: 19-23.
- Doymaz, I. & Pala, M. (2002). Hot-air drying characteristics of red pepper. J. Food Engineering, 55(4), 331-335, doi:10.1016/S0260-8774(02)00110-3.
- Farber, P., Geisen, R. & Holzapfel, W. H. (1997). Detection of aflatoxigenic fungi in figs by a PCR reaction. Int J Food Microbiology, 36, 215-220, doi: 10.1016/s0168-1605(97)00040-8.
- Hepsağ, F. & Hayoğlu, İ. (2022). Çukurova ve Doğu Akdeniz Bölgesi’nde Satışa Sunulan Kırmızı Pul Biber ve Kuru İncirler’de Aflatoksin B1 ve Toplam Aflatoksin (B1, B2, G1, G2) İçeriğinin Yüksek Performans Sıvı Kromatografi Yöntemi ile Belirlenmesi. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(3), 1393-1406.
- Hosseın, A. & Gürbüz, Y. (2015). Aflatoxins in poultry nutrition. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi 18(4), 1-5.
- Jard, G., Liboz, T., Mathieu, F., Guyonvarch, A. & Lebrihi, A. (2011). Review of mycotoxin reduction in food and feed: From prevention in the field to detoxification by adsorption or transformation. Food Additives & Contaminants: Part A, 28, 1590-1609, doi: 10.1080/19440049.2011.595377.
- Kanbur, M., Liman, B. C., Eraslan, G. & Altinordulu, S. (2006). Quantitative analysis of aflatoxin B1 by enyzme immuno assay (EIA) in red pepper marketed in Kayseri. The Journal of the Faculty of Veterinary Medicine, 3(1), 21-24.
- Koutsias, I., Kollia, E., Makri, K., Markaki, P. & Proestos, C. (2021). Occurrence and risk assessment of aflatoxin B1 in spices marketed in Greece. Analytical Letters, 54(12), 1995-2008, doi: 10.1080/00032719.2020.1832509. Omaye, S. T. (2004). Food and nutritional toxicology. ISBN 9781587160714, CRC press.
- Özkaya, Ş. & Temiz, A. (2003). Aflatoksinler: kimyasal yapıları, toksisiteleri ve detoksifikasyonları. Orlab On-Line Mikrobiyoloji Dergisi, 1(1), 1-2, http://www.mikrobiyoloji.org/ pdf/702030101.pdf.
- Pankaj, S. K., Shi, H. & Keener, K. M. (2018). A review of novel physical and chemical decontamination technologies for aflatoxin in food. Trends in Food Science & Technology, 71, 73-83, doi: 10.1016/j.tifs.2017.11.007.
- Park, B. J., Takatori, K., Sugita-Konishi, Y., Kim, I. H., Lee, M. H. & Han, D. W. (2007). Degradation of mycotoxins using microwave-induced argon plasma at atmospheric pressure. Surface and Coatings Technology, 201, 5733–5737, doi: 10.1016/j.surfcoat.2006.07.092.
- Park, D. L. (2002). Effect of processing on aflatoxin. Advances in Experimental Medicine and Biology, 504, 173-179, doi: 10.1007/978-1-4615-0629-4_17.
- Şahin, İ. & Korukluoğlu, M. (2000). Küf- Gıda-İnsan. Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayın no 155, Bursa, Türkiye, s.30.
- Şen, L. & Nas, S. (2010). Kuru incir, üzüm ve kırmızıbiberlerde mikotoksin varlığı. Akademik Gıda, 8(3), 24-32.
- Salari, R., Habib-Najafil, M. B., Boroushaki, M. T., Mortazavi, S. A. & Fathi-Najafi, M. (2012). Assessment of the microbiological quality and mycotoxin contamination of Iranian red pepper spice. Journal of Agricultural Science and Technology, 14 (SUPPL), 1511-1521.
- Set, E. & Erkmen, O. (2010). The aflatoxin contamination of ground red pepper and pistachio nuts sold in Turkey. Food and Chemical Toxicology, 48(8-9), 2532-2537, doi: 10.1016/ j.fct.2010.06.027.
- Sevdin, S., Çelik, E., Çömçe, A. N., Batar, N., & Özdemir, A. A. (2021). A Systematic meta-analysis of Aflatoxin B1 presence in red pepper. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 32, 1162-1167.
- Sherif, S. O., Salama, E. E. & Abdel-Wahhab M. A. (2009). Mycotoxins and child health: the need for health risk assessment. Int. J. Hyg. Environ. Health, 212(4), 347-368, doi: 10.1016/j.ijheh. 2008.08.002.
- Steyn, P. S. & Stander, M. A. (1999). Mycotoxins with special reference to the carcinogenic mycotoxins fumonisins. In: Ballantyne, B., Marrs, TC., Syversen, TLM., eds. General and Applied Toxicology. 2nd ed, United Kingdom: Macmillan Reference Ltd.: 2145-2176.
- Tsehaynesh, T., Abdi, M., Hassen, S. & Taye, W. (2021). Aspergillus species and aflatoxin contamination in pepper (Capsicum annuum l.) in West Gojjam, Ethiopia. African Journal of Food, Agriculture, Nutrition and Development, 21(1), 17178-17194, doi: 10.18697/ajfand.96.18815.
- Tunail, N. (2000). Funguslar ve Mikotoksinler, ikinci baskı. Medisan Yayınevi, Ankara, Türkiye, s. 4-34.
- Uğur, T. (2022). Kırmızıbiber ve sumak baharatlarında aflatoksin tayini ve laboratuvar içi metot validasyonu. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 10(2), 577-589.
- Vidyasagar, T., Sujatha, N. & Sashidhar, R. B. (1997). Determination of aflatoxin B1-DNA adduct in rat liver by enzyme immunoassay. Analyst, 122, 609-13, doi: 10.1039/a607794c.
- Yücel, U. M. Determination of aflatoxin and heavy metal levels in some spices sold as unpackaged in van province and health risks assessment of heavy metals. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 11 (Supplement 1), 7-14.
Öz
Bu çalışmada, Kahramanmaraş ilinde satışa sunulan dökme ve ambalajlı pul kırmızıbiberlerin aflatoksin açısından gıda güvenlikleri araştırılmıştır. Kırmızıbiberlerdeki aflatoksin miktarları HPLC cihazı ile belirlenmiştir. Dökme örneklerin toplam aflatoksin ve aflatoksin B1 içerikleri sırasıyla 2.75±0.02-71.10±0.64 ve 0.26±0.01-53.01±0.57 µg kg-1, ambalajlı örneklerde ise 0-42.01±0.36 ve 0-36.01±0.27 µg/kg aralıklarında bulunmuştur. Yasal sınırlar göz önünde bulundurulduğunda, dökme tipi örneklerin %42’si en çok 10 µg kg-1 toplam aflatoksin sınırı ve %70’i en çok 5 µg kg-1 aflatoksin B1 sınırı içerisinde bulunduğu belirlenmiştir. Ambalajlı örneklerin ise sırasıyla %68’i ve %62’i bu sınırın içerisindedir. Örneklerin toplam aflatoksin veya aflatoksin B1 içeriklerinin en az birinin yasal sınırı aşması baz alındığında, dökme örneklerin %60’nın, ambalajlı örnekleri ise %36’nın sınır dışı olduğu tespit edilmiştir. Tüm örneklerin (dökme ve ambalajlı) aflatoksin düzey dağılımları için veriler belirli aralıklarda gruplandırılmıştır. Toplam aflatoksin içeriği bakımından yasal sınırı yaklaşık 10 katına kadar aşan grupta dökme kırmızıbiber örneklerine rastlanılmıştır. Çalışmadaki veriler, baharatlık kırmızıbiberlerin hasat, üretim veya satış aşamalarında yanlış uygulamaların yapıldığının bir göstergesidir. Satış şeklinin de önemli olduğu çalışmadan çıkarılacak diğer bir sonuçtur.
Anahtar Kelimeler
Aflatoksin Ambalajlı Gıda Ambalajsız Gıda HLPC Kırmızı biber
Destekleyen Kurum
KSÜ
Proje Numarası
2014/4-6 M
Teşekkür
Bu çalışma, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (KSÜ-BAP) Birimi tarafından desteklenmiştir (Proje No: 2014/4-6 M).
Kaynakça
- Ağaoğlu, S. (1999). Van ilinde açıkta satılan kırmızı pul biberlerde aflatoksin B1 varlığının araştırılması. Van Tıp Dergisi, 6(4), 28-30.
- Akbay, C., Boz, I., Tiryaki, G. Y., Candemir, S. & Arpacı, B. (2012). Kahramanmaraş ve Gaziantep illerinde kırmızıbiberin üretim yapısı ve kurutma yöntemleri. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, 15(2), 1-10.
- Anklam, E. & Stroka, J. (2002). The European perspective of mycotoxins and food safety.In Int. Workshop on Mycotoxin. July 22-26, 2002. FDA and JIFSAN, University of Maryland, USA.
- Anonim (2013). Türk Gıda Kodeksi, Baharat Tebliği (Tebliğ No:2013/12), 28614 sayılı Resmî Gazete, Ankara. Anonymous (2021). Minimizing risks posed by mycotoxins utilizing the HACCP concept. https://www.fao.org/3/x2100t/x2100t08.htm (Erişim Tarihi: 05.11.2021)
- Anonymous (2000). Aflatoxin B1 and total aflatoxins in peanut butter, pistachio paste, fig paste, and paprika powder. AOAC Official Method 999.07.
- Arslanğray, Y. (2015). Şanlıurfa'da geleneksel olarak üretilen pul biberlerde aflatoksin oluşum aşamalarının belirlenmesi. Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa, Türkiye.
- Atasoy, A. F., Hayoğlu, İ., Korkmaz, A., Kara, E. & Yıldırım, A. (2017). Geleneksel ev isot baharatının aflatoksin içeriğinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 21(1), 35-40.
- Awuchi, C. G., Ondari, E. N., Ogbonna, C. U., Upadhyay, A. K., Baran, K., Okpala, C. O. R. & Guiné, R.P. (2021). Mycotoxins affecting animals, foods, humans, and plants: types, occurrence, toxicities, action mechanisms, prevention, and detoxification strategies-a revisit. Foods, 10(6), 1279, doi:10.3390/foods10061279.
- Bennett, J.W & K.E. Papa. 1988. The aflatoxigenic Aspergillus. In: D.S. Ingram and P.A. Williams (eds.) Genetics of plant Pathogenic Fungi. Academic Press, London, UK. 264-280.
- Concon, J. M. (1988). Food toxicology. Part A: Principles and concepts; Part B: Contaminants and additives. Marcel Dekker Inc.
- Coşkun, A. L. & Ünsal, F. (2020). Ticari olarak satışı yapılan baharatlar ve kuru meyvelerin bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 9(3), 99-111.
- Çuhadar, S. (2008). “Maraş Biberi” tescillendi. Cumhuriyet Tarım Gıda Hayvancılık, 4(45), 18.
- Daşbaşı, T. (2022). Analysis of aflatoxin types in red pepper flakes samples by HPLC. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 41, 126-131.
- Demir, P., Erkan, S., Öksüztepe, G. & İncili, G. K. (2019). Elazığ’da açıkta satılan baharatların mikrobiyolojik kalitesi. Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 16(3), 204-212, doi: 10.32707/ercivet.648568.
- Dokuzlu, C. (2001). Kırmızı toz biberlerde aflatoksin. J. Fac. Vet. Med, 20: 19-23.
- Doymaz, I. & Pala, M. (2002). Hot-air drying characteristics of red pepper. J. Food Engineering, 55(4), 331-335, doi:10.1016/S0260-8774(02)00110-3.
- Farber, P., Geisen, R. & Holzapfel, W. H. (1997). Detection of aflatoxigenic fungi in figs by a PCR reaction. Int J Food Microbiology, 36, 215-220, doi: 10.1016/s0168-1605(97)00040-8.
- Hepsağ, F. & Hayoğlu, İ. (2022). Çukurova ve Doğu Akdeniz Bölgesi’nde Satışa Sunulan Kırmızı Pul Biber ve Kuru İncirler’de Aflatoksin B1 ve Toplam Aflatoksin (B1, B2, G1, G2) İçeriğinin Yüksek Performans Sıvı Kromatografi Yöntemi ile Belirlenmesi. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(3), 1393-1406.
- Hosseın, A. & Gürbüz, Y. (2015). Aflatoxins in poultry nutrition. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi 18(4), 1-5.
- Jard, G., Liboz, T., Mathieu, F., Guyonvarch, A. & Lebrihi, A. (2011). Review of mycotoxin reduction in food and feed: From prevention in the field to detoxification by adsorption or transformation. Food Additives & Contaminants: Part A, 28, 1590-1609, doi: 10.1080/19440049.2011.595377.
- Kanbur, M., Liman, B. C., Eraslan, G. & Altinordulu, S. (2006). Quantitative analysis of aflatoxin B1 by enyzme immuno assay (EIA) in red pepper marketed in Kayseri. The Journal of the Faculty of Veterinary Medicine, 3(1), 21-24.
- Koutsias, I., Kollia, E., Makri, K., Markaki, P. & Proestos, C. (2021). Occurrence and risk assessment of aflatoxin B1 in spices marketed in Greece. Analytical Letters, 54(12), 1995-2008, doi: 10.1080/00032719.2020.1832509. Omaye, S. T. (2004). Food and nutritional toxicology. ISBN 9781587160714, CRC press.
- Özkaya, Ş. & Temiz, A. (2003). Aflatoksinler: kimyasal yapıları, toksisiteleri ve detoksifikasyonları. Orlab On-Line Mikrobiyoloji Dergisi, 1(1), 1-2, http://www.mikrobiyoloji.org/ pdf/702030101.pdf.
- Pankaj, S. K., Shi, H. & Keener, K. M. (2018). A review of novel physical and chemical decontamination technologies for aflatoxin in food. Trends in Food Science & Technology, 71, 73-83, doi: 10.1016/j.tifs.2017.11.007.
- Park, B. J., Takatori, K., Sugita-Konishi, Y., Kim, I. H., Lee, M. H. & Han, D. W. (2007). Degradation of mycotoxins using microwave-induced argon plasma at atmospheric pressure. Surface and Coatings Technology, 201, 5733–5737, doi: 10.1016/j.surfcoat.2006.07.092.
- Park, D. L. (2002). Effect of processing on aflatoxin. Advances in Experimental Medicine and Biology, 504, 173-179, doi: 10.1007/978-1-4615-0629-4_17.
- Şahin, İ. & Korukluoğlu, M. (2000). Küf- Gıda-İnsan. Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayın no 155, Bursa, Türkiye, s.30.
- Şen, L. & Nas, S. (2010). Kuru incir, üzüm ve kırmızıbiberlerde mikotoksin varlığı. Akademik Gıda, 8(3), 24-32.
- Salari, R., Habib-Najafil, M. B., Boroushaki, M. T., Mortazavi, S. A. & Fathi-Najafi, M. (2012). Assessment of the microbiological quality and mycotoxin contamination of Iranian red pepper spice. Journal of Agricultural Science and Technology, 14 (SUPPL), 1511-1521.
- Set, E. & Erkmen, O. (2010). The aflatoxin contamination of ground red pepper and pistachio nuts sold in Turkey. Food and Chemical Toxicology, 48(8-9), 2532-2537, doi: 10.1016/ j.fct.2010.06.027.
- Sevdin, S., Çelik, E., Çömçe, A. N., Batar, N., & Özdemir, A. A. (2021). A Systematic meta-analysis of Aflatoxin B1 presence in red pepper. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 32, 1162-1167.
- Sherif, S. O., Salama, E. E. & Abdel-Wahhab M. A. (2009). Mycotoxins and child health: the need for health risk assessment. Int. J. Hyg. Environ. Health, 212(4), 347-368, doi: 10.1016/j.ijheh. 2008.08.002.
- Steyn, P. S. & Stander, M. A. (1999). Mycotoxins with special reference to the carcinogenic mycotoxins fumonisins. In: Ballantyne, B., Marrs, TC., Syversen, TLM., eds. General and Applied Toxicology. 2nd ed, United Kingdom: Macmillan Reference Ltd.: 2145-2176.
- Tsehaynesh, T., Abdi, M., Hassen, S. & Taye, W. (2021). Aspergillus species and aflatoxin contamination in pepper (Capsicum annuum l.) in West Gojjam, Ethiopia. African Journal of Food, Agriculture, Nutrition and Development, 21(1), 17178-17194, doi: 10.18697/ajfand.96.18815.
- Tunail, N. (2000). Funguslar ve Mikotoksinler, ikinci baskı. Medisan Yayınevi, Ankara, Türkiye, s. 4-34.
- Uğur, T. (2022). Kırmızıbiber ve sumak baharatlarında aflatoksin tayini ve laboratuvar içi metot validasyonu. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 10(2), 577-589.
- Vidyasagar, T., Sujatha, N. & Sashidhar, R. B. (1997). Determination of aflatoxin B1-DNA adduct in rat liver by enzyme immunoassay. Analyst, 122, 609-13, doi: 10.1039/a607794c.
- Yücel, U. M. Determination of aflatoxin and heavy metal levels in some spices sold as unpackaged in van province and health risks assessment of heavy metals. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 11 (Supplement 1), 7-14.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Ziraat Mühendisliği (Diğer) |
| Bölüm | ARAŞTIRMA MAKALESİ (Research Article) |
| Yazarlar | |
| Proje Numarası | 2014/4-6 M |
| Erken Görünüm Tarihi | 11 Mart 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 10 Ağustos 2023 |
| Kabul Tarihi | 19 Ekim 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024Cilt: 27 Sayı: 3 |
Cited By
GIDA TEDARIK ZINCIRLERINDE TEDARIKÇI KALITE PROBLEMLERI ANALIZI: TÜRKIYE ÖRNEĞI
Akademik Yaklaşımlar Dergisi
https://doi.org/10.54688/ayd.1463526
2022-JIF = 0.500
2022-JCI = 0.170
Uluslararası Hakemli Dergi (International
Peer Reviewed Journal)
Dergimiz, herhangi bir başvuru veya yayımlama ücreti almamaktadır. (Free submission and publication)
Yılda 6 sayı yayınlanır. (Published 6 times a year)
Bu web sitesi Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.